Şizotipal Kişilik Bozukluğu
Şizotipal kişilik bozukluğu; hem paranoid hem de şizoid kişilik bozuklukları ile benzer semptomları paylaşır. Merkezi özellikleri; Sosyal izolasyon, kişilerarası ilişkilerde rahatsızlık, sınırlı duygu aralığı, bilişsel tuhaflıklar, paranoya veya şüphecilik, referans fikirleri (gizli anlam), rastgele olayların kendileri ile ilişkili olduğunu düşünme, tuhaf inançlar ve büyülü düşünmedir. Başkalarının, kendi düşüncelerini bildiğine inanırlar. Konuşmaları teğet, belirsiz ve dolaylıdır. Kolayca dikkati dağılır. Bazen düşüncelerde veya fantezilerde kaybolur. Davranış ve görünüm eksantriktir.
Aşağıdaki yazıda bir şizotipal kişilik bozukluğu vaka örneği ile birlikte merak ettiğiniz soruların cevaplarını bulacaksınız.
Vaka Örneği
Bay S, 35 yaşında kronik işsiz bir adamdı. Vitamin eksikliği nedeniyle doktor tarafından sevk edilmişti. Bunun, Bay S’nin “makine tarafından kontamine olabilecek” herhangi bir gıdadan kaçındığı için gerçekleştiği düşünülüyordu. 20’li yaşlarında diyet konusunda alternatif fikirler geliştirmeye başlamış, kısa süre sonra ailesinden ayrılarak bir Doğu dinini incelemeye başlamıştı. “Üçüncü gözümü açtı, her şey yolsuzlukla ilgili” dedi.
Artık küçük bir çiftlikte tek başına yaşıyor, kendi yiyeceğini yetiştirmeye çalışıyor, kendi yetiştiremeyeceği ürünleri takas ediyordu. Günlerinin çoğunu gıda kontaminasyonunun kökenlerini ve mekanizmalarını araştırarak geçirdi. Bu bilgi nedeniyle fikirlerini takip eden küçük bir grup geliştirdi. Hiç evlenmemişti ve ailesiyle çok az iletişim kurmuştu. Çiftlik hayatına dönmeden önce beslenmesini iyileştirmek için şifalı bitkiler kursuna gitmeyi planladığını söyledi. Doktordan ilaç almayı reddetmiş ve eksikliğiyle ilgili gerçekler kendisiyle tartışılınca huzursuz olmuştu.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Nedir?
A. Aşağıdakilerden en az beş veya daha fazlasının olması ile belirli, genç erişkinlik döneminde başlayan ve değişik kosullar altinda ortaya çıkan, bilişsel veya algısal çarpıklıkların ve alışılmışın dışında davranışların yanısıra yakın ilişkilerden rahatsızlık duyma ve yakın ilişkilere girebilme becerisinde yetersizlikle kendini gösteren, toplumsal ve kişilerarası yetersizliklerin olduğu sürekli bir örüntüdür.
1. Referans fikirler
2. Davranışı etkileyen, kültürü ile uyumlu olmayan acayip inanışlar, büyüsel-sihir içeren düşünceler
3. Olagandışı algısal yaşantılar, bedensel yanılsamalar
4. Acayip düşünüş ve konuşma biçimi (belirsiz,anlaşılmaz metaforik, sterotip gibi)
5. Kuşkuculuk ya da paranoid düşünce
6. Uygunsuz ya da kısıtlı duygulanım
7. Acayip, kendine özgü davranış veya görünüm
8. Birinci derece akrabalar haricinde yakın arkadaş ve sırdaşların olmaması
9. Azalmayan aşırı toplumsal anksiyete, paranoid korkular
B. Şizofreninin, psikotik özellikler gösteren bir duygudurum bozukluğunun veya başka bir psikotik bozukluğun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır ve genel tibbi bir durumun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı değildir.
Şizotipal Kişililk Bozukluğu Olanların Temel Karakteristik Özellikleri Nelerdir?
Temel karakteristik özellikleri, psikotik olmayan tuhaf veya eksantrik davranışlardır. Düşünme, davranma ve başkalarıyla ilişki kurma biçimlerinde, hatta giyim tarzlarında bile eksantrik ve gariptirler. Tuhaf fikirleri, büyülü düşünmeyi, duru-görü ve telepati gibi psişik fenomenlere olan inançları içerebilir. İllüzyon şeklinde alışılmadık algısal deneyimler yaşayabilirler. Yine de konuşmaları tutarsız değildir. İçerik başkalarına garip gelir. İnsanların kendilerine neden bu kadar tepki gösterdiğini anlamazlar. Tepkilerden dolayı sosyal olarak endişeli ve içine kapanıktırlar. Bunun olmasının nedeni davranışlarından kaynaklanmaktadır. Davranışları aşırı değil, tuhaftır. Genellikle başkalarından şüphelenirler ve referans fikirlerine, başkalarının davranışlarının, rastgele bir nesnenin veya olayın onlara atıfta bulunduğuna dair inançlara sahip olabilirler.
Zevki deneyimleyemeyen yaşamları, coşku kapasitelerini ellerinden alan bir yavanlık duygusuyla karakterize edilir. Şizoid kişilik bozukluğu olan insanlar gibi, bu insanlar da yakın ilişkiler kurmakta zorlanırlar, çünkü başkalarının yanında rahatsızlık hissederler – kısmen şüpheciliklerinden dolayı. Tuhaflık, mesafelilik ve sosyal geri çekilme özellikleri, araştırmacılar tarafından bu bozukluğu tanımlayan en çarpıcı özellikler olarak bulunmuştur. Şizofrenik spektrum görüşüne göre, şizotipal kişilik bozukluğunun semptomları, şizofreninin gizli bir biçimini temsil eder. Bu, şizotipal semptomları olan kişilerin, gerçeklikle temas kurma yeteneklerini zorlayan zor yaşam koşullarına maruz kaldıklarında tam bir psikoz geliştirmeye karşı savunmasız oldukları anlamına gelir.
Bu insanlar sınırlı (daha az yüz değişkenliği) uygunsuz duygulanımlara sahiptir. Referans fikirleri vardır. Referans düşünceleri, nedensel olayların, insanların yorumlarının aslında kendilerine atıfta bulunmadıkları halde kendilerine atıfta bulundukları inancını içerir. Referans fikirleri, güçlü bir şekilde sahip olunan inanç noktasına ulaşırsa veya işleyişin bozulmasına neden olursa, referans sanrılarına dönüşürler. Referans yanılsaması, rastgele olayların, nesnelerin, başkalarının davranışlarının kişinin kendisi için özel ve olağandışı bir önemi olduğuna dair güçlü bir şekilde sahip olunan inancı ifade eder.
Şizotipal kişilik bozukluğu erken yetişkinlikte, özellikle erkeklerde, tipik olarak 18’lerde ve kadınlarda tesadüfen şizofreninin başlangıç yaşları olan 20’li yaşların başında ortaya çıkar. Şizofreni ile açık genetik bağları vardır.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu ile Şizofreni Arasında Nasıl Bir ilişki var?
Tarihsel olarak, şizotip kelimesi şizofreni geliştirmeye eğilimli insanları tanımlamak için kullanılmıştır. Şizotipal kişilik bozukluğu, bazıları tarafından şizofreni genotipinin bir fenotipi olarak görülür. Bir fenotip, kişinin genetiğinin ifade edilme yollarından biridir. Genotipiniz, belirli bir bozukluğu oluşturan gen veya genlerdir. Bununla birlikte, çeşitli diğer etkilere bağlı olarak, ortaya çıkma şekliniz, fenotipiniz, benzer genetik yapıya sahip diğer insanlardan farklı olabilir. Bazı insanların “şizofreni genlerine” (genotip) sahip olduğu düşünülmektedir, ancak biyolojik etkilerin (örneğin doğum öncesi hastalıklar) veya çevresel streslerin (örneğin yoksulluk) göreli eksikliği nedeniyle, bazılarının daha az şiddetli şizotipal kişilik bozukluğuna sahip olacağı düşünülmektedir (fenotip)
Şizotipal kişilik bozukluğu ile şizofreni arasındaki ilişki fikri, kısmen bu bozukluğu olan kişilerin davranış biçimlerinden kaynaklanmaktadır. Referans fikirleri, illüzyonlar ve paranoyak düşünme gibi şizotipal kişilik bozukluğunun birçok özelliği, şizofreni hastalarında gözlemlenen benzer, ancak daha hafif davranış biçimleridir. Genetik araştırmalar da bu ilişkiyi destekliyor gibi görünmektedir.
Aile, ikiz ve evlat edinme çalışmaları şizofreni hastalarının kendilerinde, şizofreni olmayan akrabaları arasında şizotipal kişilik bozukluğu prevalansının arttığını göstermiştir. Bununla birlikte, bu çalışmalar bize çevrenin şizotipal kişilik bozukluğunu güçlü bir şekilde etkileyebileceğini de söylüyor. Örneğin bazı araştırmalar, bir kadının hamilelikte gribe maruz kalmasının, çocuklarında şizotipal kişilik bozukluğu olasılığını artırabileceğini düşündürmektedir. Biriken kanıtlar, şizotipal kişilik bozukluğu olan kişilerin bazı frontal lob yeteneklerini koruyabilecek genetik ve çevresel etkilere işaret ediyor ve bu da onları şizofreni geliştirmekten koruyor.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Etiolojisi
Genetik olarak bir dereceye kadar aktarılır. Şizofreni olan kişilerin ailelerinde, diğer psikiyatri hastalarının ve kontrol deneklerinin ailelerine göre daha yaygındır. Hafif bir şizofreni şekli olarak kabul edilir. Şizofreni hastalarında bulunanlara benzer bilişsel ve nöropsikolojik problemlere sahiptirler. Dikkati sürdürme yeteneğinde ve hafızada sorunlar yaşarlar. Şizofrenideki gibi beyinde (yüksek seviyeler) benzer dopamin düzensizliği, beynin yapısındaki benzer anormallikler (genişlemiş ventriküller ve daha az temporal lob gri maddesi)
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Tedavisi
Psikolog ve psikiyatrist tedavisi birlikte yürütülmektedir.
Bahar Erden
Uzman Psikolog/Evlilik ve Aile Terapisti
Kaynak
Durand, V. M., & Barlow, D. H. (2009). Abnormal Psychology (5 th ed.). Belmont, CA:
Wadsworth/Cengage Learning. (Vaka Örneği; Durand, V. M., & Barlow, D. Anormal
Psikoloji kitabından alıntıdır.)
