Bir Kontrol Yöntemi Olarak Gaslighting

Gaslighting Nedir?

Gaslighting, başkası üzerinde kontrol kazanmanın bir yöntemidir. Bir kişinin veya grubun, birinin kendi akıl sağlığını, hatırladıklarını veya gerçeklik algısını sorgulamasına neden olduğu bir tür psikolojik istismar ve manipülasyon tekniği olarak bilinir. Amerikan Psikoloji Derneği’ne göre “başka bir kişiyi kendi algılarından, deneyimlerinden veya olaylara ilişkin anlayışından şüphe etmeye yönlendirmek” olarak tanımlanmaktadır.

Gaslighting Hangi Durumlarda Ortaya Çıkar?

İlişkilerde, aile içinde ve hatta işyerinde meydana gelebilen bir istismar çeşididir; ancak aynı zamanda bunu anında fark etmek de zor olabilir. Gaslighting, günlük hayatımızda karşılaştığımız şekliyle,  kişinin kendi çıkarı için, karşı tarafı küçük, zayıf, suçlu ve kendinden şüpheli hissettirerek kontrol etme çabasıdır. Bu psikolojik manipülasyon tekniğinde mağdur olan kişi, karşı tarafın söylemleri ve eylemleri sebebiyle hafızasını, düşüncelerini, akıl sağlığını ve algılarını sorgulayıp kendisinde bir eksiklik arar ve buna bir süre sonra inanır. Çünkü karşısında sistematik bir biçimde kendisini daima eleştiren, haksız bulan, eksik hissettiren ya da kusurlarını söyleyen birisi vardır. Genellikle sevdiğimiz ve güvendiğimiz insanlar tarafından maruz kaldığımız için etki altına girmemiz oldukça kolaydır.

Gaslighting, hem istismarcının hem de maruz kalanın gerçeği bildiği, ancak birinin bunu ikna edici bir şekilde inkar ettiği bir tür yalandır. İstismarcılar şüphe yaratmayı severler. Bu, istismarcının elinde güçlü bir araçtır. Davranışlarının gerçekliğini veya etkisini etkili bir şekilde inkar edebilirlerse, kurbanlarını kontrol altında tutabilirler.

Gaslighting, özünde her zaman kendini koruma ve gücün ve kontrolün sürdürülmesiyle ilgilidir – yani, gaslighter’ı ‘haklı’ ve muhatabı ‘yanlış’ tutan bir anlatı oluşturma gücü ve kontrolü. Muhatabı ile iletişimini özellikle baltalamak, kendinden uzaklaştırmak isteyen istismarcı kasıtlı olarak bu tekniği uygular. Başkalarının da sizin hakkınızda söylediği “olumsuz şeyler” olduğunu söyleyerek sizi suçlu veya yanlış davranan kişiymişsiniz gibi hissettirmeye çalışırlar.

Gaslighting Hangi Şekillerde Gerçekleşir?

• Suçu değiştirme: Sorumluluktan kaçınmak için suçu başka bir kişiye yüklemektir. Örneğin; ebeveynin kendi hatalarından dolayı çocuğunu suçlaması gibi. “Çok yaramaz bir çocuktun, seninle baş edemediğimiz için dövmek zorunda kaldık.”
• İnkar: istismarcının meydana gelen bir durumu veya konuşmayı hatırlamıyormuş gibi davranması, daha önce verdiği sözleri inkar etmesi. İnkar, bir kişinin eylemlerinin sorumluluğunu almayı reddetmesini içerir. Bunu, olanları unutmuş gibi davranarak, kendilerinin yapmadığını söyleyerek ya da davranışlarının suçunu başkasına yükleyerek yapabilirler.
• İhtiyaçları göz ardı etmek: Gaslighter muhatabının ihtiyaçlarının önemsiz olduğunu hissettirir. Örneğin, “Neden benden sürekli bir şeyler istiyorsun?” gibi şeyler söyleyebilirler. Ya da “Çok talepkarsın” gibi sözler, karşıdakini sorgulamaya ve kendinden şüphe etmeye sevk eder.
• Onaylamama: Sürekli olarak onaylamama gaslighter’ların kurbanlarını kontrol altına almanın incelikli bir yolu olabilir.
• Yabancılaşma veya izolasyon: Gaslighter’lar daha fazla kontrol kazanmak için kurbanlarını destek sistemlerinden izole eder veya başka bir şekilde yabancılaştırırlar.
• Sevgiyi bahane olarak kullanmak: “Bunu sadece seni sevdiğim için yaptım” gibi gerçeği yansıtmayan söylemler sadece mağdurun durumu algılama şeklini değiştirmeye yönelik bir girişim değildir, aynı zamanda gelecekte endişelerini dile getirme konusunda cesaretlerini kırabilir.
• Bilgi saklamak: Bu gaslighting örneği özellikle işyerinde daha yaygın olabilir, ancak kesinlikle ilişkiler içinde de gerçekleşebilir. Bir patron veya iş arkadaşı kasıtlı olarak bilgiyi saklayabilir ki çalışan başarılı olamasın. Mağdur, beceriksiz görünmemek için açıklama istemekten korkar. Eğer patronlarını ya da iş arkadaşlarını sorgularlarsa, işten çıkarılır, suçlanır ya da savunmayla karşılaşır.
• Paranoya suçlamaları: Mağdurun paranoyak olduğuna dair suçlamalar, gaslighting’in bir başka yaygın örneğidir.
• Sürekli eleştiri: Onaylamamanın, birinin davranışını kontrol etmenin bir yolu olarak kullanılır. Sürekli olarak onaylanmadığında veya eleştirdiğinde, mağdur bu eleştirileri içselleştirebilir, geçersiz kılınmış hissedebilir ve potansiyel olarak kendi istek ve ihtiyaçlarını ihmal etmeye, kendi gerçekliğini inkar etmeye başlayabilir.
• Durdurma: İstismarcının, muhatabı dinlemeyi reddetmesi veya onunla iletişim kurmaya çalıştığını anlamaya çalışmaktan kaçınması. Bu, kişinin kendinden şüphe duymasını sağlamak için birinin konuşmayı anlamıyormuş gibi davranması veya dinlemeyi reddetmesi olarak da ortaya çıkar. Örneğin, “Şimdi kafamı karıştırıyorsun” veya “Neden bahsettiğini bilmiyorum” diyebilirler.
• Karşı koyma: İstismarcının sen bir şeyi doğru hatırlasan bile senin hafızanı ve idrakını sorgulaması.
• Engelleme: Bu teknikle kişi, diğer kişinin güvenilirliğini sorgulayarak tartışmanın odağını değiştirir. Örneğin şöyle diyebilirler: “Bu internette okuduğunuz saçmalıktan başka bir şey değil. Bu gerçek değil.”
• Yönlendirme: istismarcının, muhatabının düşüncelerini ve duygularını geçersiz kılacak şekilde sadece kendi duygu ve düşüncelerine odaklanması.
• Önemsizleştirme: Bu, bir kişinin başka birinin nasıl hissettiğini küçümsemesi veya dikkate almaması durumunda ortaya çıkar. Onları “fazla hassas” olmakla ya da geçerli ve makul kaygılara aşırı tepki vermekle suçlayabilirler. “Gerçekten böyle hissetmiyorsun” ya da “Bu o kadar da önemli değil” gibi şeyler söyleyebilirler. Bu ifadeler, kendi gerçeğinizi sorgulamanızı sağlamaya yönelik bir girişimdir.
• Basmakalıp Yargılama: Bir kişinin cinsiyeti, ırkı, etnik kökeni, cinselliği, uyruğu veya yaşı hakkındaki olumsuz stereotipleri kasıtlı olarak kullanmak. Örneğin bir kadın tacizi bildirdiğinde kimsenin ona inanmayacağını söyleyebilirler.

Gaslighter’ların Kullanabileceği Yaygın İfadeler Nelerdir?

Kimler Gaslighting Kullanıyor?

Gaslighting hem ebeveyn, kardeş, arkadaş ve partner gibi kişisel ilişkilerde hem de meslektaş, patron gibi profesyonel ilişkilerde gerçekleşebilir. Gaslighting aynı zamanda sistemik baskının bir özelliği olarak daha geniş bir ölçekte de işliyor. İktidardaki insanlar bazen bunu bir kişinin veya grubun güvenilirliğini zedelemek için kullanırlar, bu da onları güçsüzleştirir. Örneğin, kişi veya siyasi parti, muhaliflerini itibarsızlaştırabilir, eleştirmenlerin akli dengesinin yerinde olmadığını ima edebilir veya dikkati hatalarından uzaklaştırmak için tartışmayı kullanabilir.

Gaslighting Davranışının Nedenleri

Gaslighting, insanların başkalarını izleyerek öğrendiği bir davranıştır. Bu taktiği kullanan kişi, bunun istediğini elde etmenin veya insanları kontrol etmenin etkili bir yolu olduğunu deneyimlemiştir. Her şeyi kendi istedikleri gibi yapma hakkına sahip olduklarını veya başkalarının istek ve ihtiyaçlarının önemli olmadığını içselleştirmiş narsist kişilikli insanlarda daha sık görülür.

Gaslighting Kullananların Zayıf Yönleri Nelerdir?

Gaslighter’lar partnerleriyle ya da muhatapları ile empati kuruyormuş gibi davranırlar, ancak bu duygusal empati değil, araçsal empatidir. İlişki zeminleri menfaate dayalıdır. Etrafında kendisini onaylayacak, itaat edecek insanları tutarlar. Güçlü karakteri olan insanlarla bir arada kalmayı, yakın ilişkiler kurmayı başaramazlar. Egoları yüksek ve son derece benmerkezci kişilerdir. Muhataplarını manipüle etme ve onlara psikolojik olarak eziyet etme çabaları, kişiliklerinin ayırt edici özelliği olan içsel zayıflığı yansıtır. Kaliteli ve güçlü bir ilişki kurabilmek için çok az şeylerinin olduğunun farkındadırlar.

Birisi Size Gaslighting Stratejisi ile İletişim Kurduğunda Ne Söylenir?

“Duygularım ve gerçekliğim geçerli. Bana çok hassas davrandığımı söyleyerek beni eleştiriyorsun.”
“Bana nasıl hissedeceğimi söyleme. Ben böyle hissediyorum.”
“Ne gördüğümü biliyorum.”
“Hafızam gayet iyi, ne hatırladığımdan hiçbir kuşkum yok.”
“Eğer hissettiklerimi küçümsemeye devam edersen bu konuşmaya devam etmeyeceğim.” (Ardından sınırı uygulayın.)
“Bu kurduğun iletişim biçimi bir tür manipülasyon tekniği.” diyerek manipülatif kişi ile sakin bir şekilde yüzleşin ve davranışlarını değiştirmezlerse kendinizi uzaklaştırın.
“Beni ve gerçeklerimi şüpheye düşüremezsiniz. Ben bundan daha fazla saygıya layığım. Söylediklerine sadece sen inanıyorsun”
“Bana gaz vermeyi bırak. Konuşmayı istediğin şekilde yönlendirmene izin vermeyeceğim. Sanırım yardım alman gerekiyor.”
“Senin manipülatif konuşmaların kim olduğuma dair algımı değiştirmeyecek.”
“Beni nasıl yalnız ve zayıf hissettirmeye çalıştığını görüyorum ama tek başıma ayakta durabilecek kadar güçlü olduğumu biliyorum. İstismarında yalnız olan sensin.”

Gaslighting İle Nasıl Başaçıkılır?

Sürekli olarak kafa karışıklığı, suçluluk, utanç, belirsizlik ve kendinizden şüphe duyuyorsanız, gaslighting manipülasyonuna maruz kalıyorsunuz demektir. Kendinize öz-şefkat göstermeniz, uzman bir psikolog desteği alarak içgörünüzü arttırmanız, başa çıkma mekanizmalarını daha iyi anlayıp uygulamanıza ve durumunuza dair objektif bir bakış açısı elde etmenize yardımcı olacaktır. Yine de gaslighting manipülasyonu yapan kişilerle sınırları iyi belirlemek, etrafınızı deneyiminizi doğrulayabilecek güvendiğiniz insanlarla çevrelemek faydalı olacaktır.

Özetle

Gaslighter’ın amacı muhatabını, doğru olmayan bir şeye inandırmak için kandırmaktır. İlişkinin sağlıklı bir yerde olmadığına dair büyük bir tehlike işaretidir. Gasligting kasıtsız olsa bile, alıcı için zararlıdır ve davranış her zaman gaslighting uygulayan kişinin kontrol noktasından gelir. Bir tür manipülasyon ve istismar olduğu için destekleyici ve sevgi dolu bir ilişkide yeri yoktur. Ancak bunun ne zaman gerçekleştiğini tespit edebildiğimizde, bununla daha iyi başa çıkabilir, kendi ihtiyaçlarımızı yerine getirebilir ve sınırlarımızı koruyabiliriz.