Terapi seanslarımda çok sık yolumun düştüğü ifadelerdir “kendini gerçekleştirme” ve ihtiyaçlar hiyerarşisi”. Bundan da öte bilirim ki hayattaki amacımızdır aslında kendimizi gerçekleştirmek; kendi var olan potansiyelimizi ve kaynaklarımızı ortaya çıkartarak kullanmaya başlamak. Kendini gerçekleştirme, kendini, varoluş sebebini, yaşam amaçlarını aramakla başlar. Bu kavramı ilk kullanan, hümanist görüşün önemli isimlerinden biri olan ABD’li psikolog Abraham Maslow’dur.
Kendini gerçekleştirme, bir insanın kendi potansiyelinin en doruk noktasına ulaşma sürecidir. “İnsan ne yapmak istiyorsa onu yapmalı” der Maslow. Birinci sınıf çorba yapmak, ikinci sınıf şiir yazmaktan iyidir der. Bir insan, sevebilme potansiyeli varken, yaşadığı travmalar sonrası “bir daha asla” diyorsa, sosyalleşme potansiyeli varken yediği kazıklardan ötürü kendisini yalnızlaştırıyorsa bunlar kişinin gerçekleştiremediği potansiyelleridir.
Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi teorisine göre
İnsanların motivasyonu dış faktörlerden ziyade kendi içindeki ihtiyaçlara dayanmaktadır. Bu ihtiyaçları beş basamakta ayırır. İnsanın bir alt basamaktaki ihtiyaçlarının karşılanmasının ardından bir üst basamaktaki ihtiyaçlar kategorisine doğru yöneldiğini söyler. Bu ihtiyaçlarımızın son basamağında kendimizi gerçekleştirebiliriz. Kendini gerçekleştirme ise çok az insanın başarabileceği bir şeydir, çünkü bu kişiler artık ihtiyaçlar hiyerarşisindeki tüm diğer gereksinimlerle değil, güzellik, hakkaniyet, adalet, doğruluk, sadelik, evrenle bir olma deneyimleri, kişisel gelişim gibi daha üst ihtiyaçlar ile motive olurlar.
İhtiyaçlar hiyerarşisinin basamaklarında neler vardır?
İlk önce tüm ihtiyaçlarımız arasında en güçlü ve temel ihtiyacımız olan fizyolojik ihtiyaçlarımız gelir. Bunlar beslenme, barınma, cinsel doyum, dinlenme gibi yaşam ve sağlık için temel biyolojik gerekliliklerdir. Maslow’a göre bu ihtiyaçlarımız doyuma ulaştığında ihtiyaçlar hiyerarşisinin ikinci basamağı olan güvenlik ihtiyaçlarının karşılanması gereksinimlerimiz başlar.
Burada fiziksel ve duygusal olarak korunma, güvende olma, sosyal ve duygusal denge, düzen, önceden tahmin edilebilir bir yaşam, mal güvenliği gibi ihtiyaçlarımız gelir. Dünyadaki birçok insanın ihtiyaçları hiyerarşisinin bu basamağından öteye gidemediği yani bu ihtiyaçlarının doyuma ulaşmadığı söylenir.
İhtiyaçlar hiyerarşisinin üçüncü basamağı ise ait olma ve sevgi ihtiyaçlarımızdır. Kabul görme, sevme, sevilme, takdir edilme, bağlı hissetme, bir gruba ait olma, gruplarla ve kişilerarası yakın ilişkiler kurma bu basamağın ihtiyaçlarıdır. Gelişmiş ülkelerdeki pek çok kişinin ise bu basamakta takılıp kaldığı söylenmektedir.
Dördüncü basamak ün, prestij, tanınma, saygınlık gibi ihtiyaçlardır ve diğer basamaklar gibi bu basamağa da bir önceki basamaktaki ihtiyaçlar doyuma ulaşmadan geçilmez. Kişi kendini gerçekleştirme yolunda ilerledikçe de bu basamaktaki tüm ihtiyaçlar gücünü kaybeder. Beşinci ve son basamak ise kendini gerçekleştirmedir, kendi eşsiz potansiyelini anlama ve kendini gerçekleştirme ihtiyaçlarıdır ve kişi artık diğer basamaklardaki ihtiyaçlarla motive olmaz.
Kendini gerçekleştirme insanlarda nasıl tezahür eder?
1-Gerçeklik algıları daha doğrudur. Kişinin kendi benliğine, değerlerine, yeteneklerine, sınırlarına ve kimliğine ilişkin tanımı güvenli olduğundan gerçeği çarpıtmazlar veya gerçekliğe karşı savunmaya geçmezler. Savunma mekanizmalarını çok az kullanırlar. Gerçeği olduğu gibi görür ve kabul ederler. Birşeylerin ya da söylenenlerin göründüğünden ve söylendiğinden farklı olabileceğini savunmazlar. Önyargı ve Peşin hükümlere dayanmaz ve dayandırmazlar. Gerçek ve gerçek olmayanı kolayca birbirinden ayırabilirler. Belirsizliklerden korkmaz, geçmişe ve geleceğe odaklanmadan anda ve akışta kalmanın keyfini yaşarlar
2-Kendilerinin ve başkalarının pozitif ve negatif yönlerini görebilir ve olduğu gibi kabul ederler. Mükemmeliyet beklentileri yoktur. Kendilerinin veya başkalarının güçlü ve zayıf yönleri onlar için bir tehdit oluşturmaz. Savunmacı ve eleştirel değildirler. Toleransları yüksek, hoşgörülü, kendilerini ve başkalarını affedicidirler. Doğru veya haklı olmak umurlarında bile değildir. İnsanları kendi düşündükleri gibi düşünmeleri için değiştirme ihtiyacı duymazlar ve bireysel farklılıklara saygı gösterirler.
3-Basit ve sade yaşamları vardır. İddiasız kişilerdir. Utanç duymadan duygularını kolaylıkla ifade ederler.
4-Yaşamda bir misyonları vardır. Görev odaklıdırlar. Çok net hedefleri olan üretken kişilerdir. Misyonları benmerkezcilikten uzaktır ve genellikle insanların koşullarını geliştirme ve sıklıkla değiştirmeye yöneliktir.
5-Mahremiyete ve yalnızlığa ihtiyaç duyarlar. Kendilerine düzenli olarak zaman ayırırlar. Ait olma/hissetme ve sevgi ihtiyaçları karşılandığından yalnızlık çekmeden başkalarından veya sevdiklerinden ayrılıp yalnızlıkları ile mutlu olurlar. Başkalarının kendilerine eşlik etmesine ihtiyaç duymamaları ise başkaları tarafından ilgisiz veya insancıl olmama olarak yanlış yorumlanabilir.
6-İstisnai biçimde bağımsız kişilerdir. Kararları, eylemleri, ve/veya özgüvenleri sosyal beklentilerden, övgüden, eleştiriden, onaylanma ve onaylanmama durumundan etkilenmez. Hatta çevresindekiler onu tehdit unsuru olarak görebilir.
7- Sadece ana odaklanırlar. Sağlık, arkadaşlar, güzel veya kötü geçirilen bir gün farketmez, kabuldedirler. Onlar için bir şeyi defalarca tekrarlamak aptalca değildir. Aynı manzaraya aynı keyif ve hazla bakarlar. Aynı filmi aynı heyecanla izlerler. Zaten bu da kendini gerçekleştirmenin en zor başarılan özelliklerinden biridir.
8-Spirütüel iç deneyimler yaşarlar ki bunlardır hayatlarını değiştiren deneyimlerdir. Bu deneyimleri tanımlamak onlar için çok zordur ama moleküllerinin yeniden düzenlemesi gibi bir benzetme yapabiliriz. An’da gerçekleşen her şey ile bir olma, bir hissetme deneyimidir ve insan zaman ve mekân kavramının olmadığını işte o anda deneyimler. Ve bu deneyimden sonra kişi bir daha asla kendini, başkalarını, eşyaları, dünyayı kısaca hiçbir şeyi eskiden olduğu gibi görmez. Gerçek bir dönüşüm deneyimidir. Kabulü, sevgi ve şefkati, hayret duygusu artar, kaygı, korku ve çatışmaları azalır ve/veya yok olur.
9-Tüm insanlık için kaygılanır. İnsanlara yardım etmek, aydınlatmak için gerçek, samimi bir şefkat ve ilgi duyarlar. Başkalarının ne yaptığı ile çevreleri ile ilgilenmezler ve kendilerini hayat amaçlarına adamışlardır.
10- Derin kişilerarası ilişkileri vardır. Başkaları ile derin ve anlamlı bağlar oluştururlar. Yakın ilişkiler çok azdır. Partnerlerini geleneksel, steril bir hayat yaşamayı seven kişilerden seçmez ve hatta evlenmemeyi tercih ederler.
11-İnsanlarda din, dil, inanç, etnik köken, cinsiyet, eğitim gibi ayırımlar yapmazlar. Herkes birdir ve aynı teklikten gelmiştir.
12. Ne sebeple olursa olsun şiddet kabul edilemezdir. DİRENişleri bile şiddet içermez.
13-Mizah duyguları çok gelişmiştir. Ancak başkalarını iğneleme, dalga geçme, küçümsemeyi komik bulmazlar. Kendilerine dalga geçebilir ve kendilerine gülebilirler. Kendilerini çok severler ve kendilerine acımazlar
14-İçinde bulundukları sosyokültürel normlara uyum sağlamak adına kendi değerlerinden ve etik ilkelerinden vazgeçmezler.
Kendini gerçekleştirmiş insan olmak için de bu 14 özelliğin tümü ile tanımlanıyor olmak gereklidir. Siz de bu özelliklerden hangileri var? Zayıf yanlarınızı güçlendirmek için ne tür adımlar attınız? Kendinizi tanıyor musunuz? Amaç ve hedeflerinizi üzerinde ne kadar düşünüyorsunuz? Kendiniz için neler yapıyorsunuz?
Bahar Erden
Uzman Psikolog/Çift ve Aile Terapisti
Kaynakça
Çoban, G. S. (2021). Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi kendini gerçekleştirme basamağında gizil yetenekler. European Journal of Educational and Social Sciences, 6 (1), 111 – 118.
McLeod, S., (2007). Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi. Basitçe Psikoloji, 1, 1-8.
Schultz, D. P., Schultz, S. P., 2007 “Modern Psikoloji Tarihi” Kaknüs Yayınları, sf. 670-677.
Yüceol, N., Maslow’un Gözünden “Kendini Gerçekleştiren İnsan”. Yıldız Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (1), 84-91.