Obsesif Kompulsif Bozukluk, Belirtileri, Tedavisi

Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) her yaştan ve her kesimden insanı etkileyen bir ruh sağlığı bozukluğudur. Kişinin obsesyonlar ve kompulsiyonlar döngüsüne yakalanmasıyla ortaya çıkar. Obsesyonlar istenmeyen, müdahaleci düşünceler, görüntüler veya yoğun sıkıntı verici duyguları tetikleyen dürtülerdir. Kompulsiyonlar, bireyin obsesyonlardan kurtulmak ve/veya sıkıntıyı azaltmak için yaptığı davranışlardır.

Çoğu insan hayatının bir döneminde obsesif düşüncelere ve/veya kompulsif davranışlara sahip olur, ancak bu hepimizde “biraz OKB” olduğu anlamına gelmez. OKB tanısı konulabilmesi için, bu obsesyon ve kompulsiyon döngüsünün çok fazla zaman alacak (her gün bir saatten fazla), yoğun sıkıntıya neden olacak veya kişinin önemli faaliyetlerin önüne geçecek kadar aşırı olması gerekir.

Obsesyon Nedir?

Obsesyonlar, tekrar tekrar ortaya çıkan ve kişinin kontrolü dışında olduğunu hissettiği düşünceler, görüntüler veya dürtülerdir. OKB’li bireyler bu düşüncelere sahip olmak istemezler ve bunları rahatsız edici bulurlar. Çoğu durumda bu düşüncelerin mantıksız olduğunun farkındadırlar.

Obsesyonlara tipik olarak korku, iğrenme, belirsizlik ve şüphe gibi yoğun, rahatsız edici duygular veya mükemmelliyetçilik eşlik eder. Obsesyonlar zaman alıcıdır ve kişinin günlük faaliyetlerinin önüne geçer. Kişinin takıntılı bir kişilik özelliğinden ziyade psikolojik bir bozukluk olan OKB’ye sahip olup olmadığını bu günlük aktivitelerinin aksaması ve bozulması belirler.

Obsesyonun “takıntılı” olmaktan farkı nedir?

“Takıntı” veya “takıntılı olmak” günlük dilde yaygın olarak kullanılan terimlerdir. Gündelik kullanımda kişinin bir konu, bir fikir veya hatta bir kişi ile meşgul olması anlamına gelir. Örneğin, yeni bir mekana ya da hobiye “takıntılı” olabilirsiniz, ancak bu takıntıya rağmen arkadaşlarınızla buluşma, işe ya da okula gitme, günlük programınız aksamaz.

Herkes zaman zaman hastalanmakla veya sevdiği birinin sağlığı ve güvenliği ile ilgili endişelenebilir veya yaptığı bir hatanın bir şekilde felaketle sonuçlanıp sonuçlanmayacağını merak edebilir. Bu düşünceler OKB’ye benzemekle birlikte, OKB’si olmayan biri bu düşüncelere sahip olabilir, yani anlık veya son zamanlarda yaşadığı durumlarla ilgili olarak endişelenebilir ve sonra yoluna devam edebilir.

Aslında, araştırmalar çoğu insanın zaman zaman istenmeyen müdahaleci düşüncelere sahip olduğunu göstermiştir, ancak OKB bağlamında, bu müdahaleci düşünceler sık sık gelir ve günlük işleyişin önüne geçen aşırı kaygıyı tetikler.

Obsesif Kompulsif Bozuklukta Sık Görülen Obsesyonlar

  • Kirlenme obsesyonları
    • Kir ve kirlenmiş olduğu düşünülen maddelerle/şeylerle temas etme korkusu, örneğin; vücut sıvıları, mikroplar/hastalıklar, çevresel kirleticiler, ev kimyasalları
  • Cinsel obsesyonlar
    • Seksle ilgili istenmeyen düşünceler veya zihinsel görüntüler, örneğin seksle ilgili bir dürtüyle hareket etme korkuları
    • Çocuklara, akrabalara veya başkalarına cinsel olarak zarar verme korkusu
  • Şiddet obsesyonları
    • Kendine veya başkalarına zarar verme dürtüsüyle hareket etme korkusu
    • Kişinin zihninde şiddet içeren veya korkunç görüntülerle aşırı ilgilenme
  • Dini/Ahlaki obsesyonlar
    • Allah’a iyi bir kul olamama, ibadetlerin kabul olmaması, namazda hata yapmış olduğunu düşünerek tekrar tekrar namazı kılma
    • Doğru/yanlış veya ahlakla aşırı ilgilenme
  • Sorumluluk obsesyonları
    • Yangın, hırsızlık, araba ya da motor kazası gibi olaylara sebep olma ya da dahil olmuş olma korkusu
    • Yeterince dikkatli olmamaktan dolayı başkalarına zarar verme korkusu (örneğin, birinin kaymasına ve kendisine zarar vermesine neden olabilecek bir şeyi yere düşürmek)
  • Kimlik ile ilgili obsesyonlar
    • Kişinin cinsel yönelimi ve cinsel kimliği ile ilgili aşırı endişe.
  • Mükemmeliyetçilik ile ilgili obsesyonlar
    • Düzgünlük veya kesinlik konusunda aşırı endişe
    • Bilme veya hatırlama ihtiyacı ile ilgili aşırı kaygı
    • Bir şeyi atarken önemli bilgileri kaybetme veya unutma korkusu
    • Görevleri “mükemmel” veya “doğru” şekilde yerine getirme konusunda aşırı endişe
    • Hata yapma korkusu
  • Diğer obsesyonlar
    • İlişkiyle ilgili takıntılar (örneğin, kişinin partnerinin “doğru kişi” olup olmadığı, partnerinin kusurları ve nitelikleri hakkında aşırı endişe duyması)
      • Bu tür takıntılar romantik partnerler, akrabalar, arkadaşlar ve diğer ilişkiler etrafında yoğunlaşabilir.
    • Ölüm/varoluşla ilgili takıntılar (örneğin, ölüm, evren ve kişinin “büyük plan “daki rolü gibi varoluşsal ve felsefi temalarla aşırı meşguliyet.
    • Gerçek olay/yanlış hafıza takıntıları (örneğin, geçmişte olan şeyler ve bunların şimdiye veya geleceğe ne gibi etkileri olabileceği konusunda aşırı endişe)
    • Diğer bireylerin kişilik özelliklerine veya kişisel özelliklerinin kendisine bulaşması gibi duygusal kirlenme takıntıları

Kompulsiyon Nedir?

Kompulsiyonlar, bir kişinin takıntılarını etkisiz hale getirmek, karşı koymak veya ortadan kaldırmak amacıyla yaptığı tekrarlayan davranışlar veya düşüncelerdir. OKB’li kişiler bunun yalnızca geçici bir çözüm olduğunun farkındadır, ancak başa çıkmanın daha iyi bir yolu olmadığından, yine de kompulsiyonlara güvenirler. Kompulsiyonlar, obsesyonları tetikleyen durumlardan kaçınmayı da içerebilir. Bunlar zaman alıcıdır ve kişinin günlük faaliyetlerin önüne geçer.

Kompulsiyonlar ve Ritüeller Nasıl Ayırt Edilir?

Obsesyonlara benzer şekilde, tüm tekrarlayan davranışlar veya “ritüeller” kompulsiyon değildir. Bu, davranışın işlevine ve bağlamına bağlıdır. Örneğin, yatma zamanı rutinleri, dua etmek ve yeni bir beceri öğrenmenin tümü, bir faaliyetin bir düzeyde tekrarlanmasını içerir, ancak genellikle günlük yaşamın olumlu ve işlevsel bir parçasıdır. Benzer şekilde, kişi bir kitapçıda çalışıyorsa, günde sekiz saat boyunca kitapları düzenlemek ve sıralamak bir zorunluluk değildir.

Bir davranışla ilişkili duygular da o davranışın kompulsif olup olmadığını gösterir. Ayrıntılara önem veren biriyseniz veya eşyalarınızın düzgün bir şekilde düzenlenmesinden hoşlanıyorsanız, bunları “kompulsif” davranışlar olarak değerlendirebilirsiniz, ancak bu mutlaka OKB semptomunuz var anlamına gelmez. Bu durumlarda, “kompulsif” bir kişilik özelliği olabilir.

Oysa OKB’li bireyler kompulsif davranışlarda bulunmak için kendilerini güdülenmiş hissederler ve bu zaman alıcı ve genellikle eziyet verici eylemleri yapmak zorunda kalmamayı tercih ederler. OKB’li kişiler kompulsiyonları bir zevk kaynağı olmaktan ziyade, bu ritüellerin olumsuz sonuçları önlemek ve/veya anksiyeteden ya da obsesyonların varlığından kaçmak veya bunları azaltmak için gerekli olduğuna inandıkları için gerçekleştirirler.

Obsesif Kompulsif Bozuklukta Sık Görülen Kompulsiyonlar

Yıkama ve Temizlik

  • Elleri aşırı derecede veya belirli bir şekilde yıkamak
  • Aşırı duş alma, banyo yapma, diş fırçalama veya tuvalet rutinleri
  • Ev eşyalarını veya diğer nesneleri aşırı derecede temizlemek
  • Kirleticilerle teması önlemek veya ortadan kaldırmak için başka şeyler yapmak

Zihinsel Kompulsiyonlar

  • Zararı önlemek için olayların zihinsel olarak gözden geçirilmesi (kendine başkalarına, korkunç sonuçları önlemek için)
  • Zararı önlemek için dua etmek (kendine başkalarına, korkunç sonuçları önlemek için)
  • Bir görevi yerine getirirken “iyi”, “doğru” veya “güvenli” bir sayıyla bitirmek için saymak
  • “İptal Etme” veya “Geri Alma” (örnek: “kötü” bir kelimeyi iptal etmek için “iyi” bir kelimeyle değiştirmek)

Kontrol etme

  • Kendilerine veya başkalarına zarar verip vermediğini kontrol etme
  • Korkunç veya hatalı bir şey olup olmadığını kontrol etme
  • Fiziksel durumunuzun veya vücudunuzun bazı bölümlerini kontrol etme

Diğer Kompulsiyonlar

  • Bir şeyleri sıraya koymak veya “doğru hissedene” kadar düzenlemek
  • Güvence almak için söylemek, sormak veya itiraf etmek
  • Takıntılarınızı tetikleyebilecek durumlardan kaçınmak

Tekrarlama

  • Rutin faaliyetler (örn. kapıdan içeri veya dışarı girme, sandalyeden kalkma veya inme)
  • Vücut hareketleri (örn. dokunma, dokunma, göz kırpma)
  • “Katlı” faaliyetler (örneğin, üç “iyi”, “doğru”, “güvenli” bir sayı olduğu için bir görevi üç kez yapmak)

Obsesif Kompulsif Bozukluk Ne Zaman Ortaya Çıkar?

OKB, tüm ırk, cinsiyet, kültür ve etnik kökenlerden insanları eşit derecede etkiler. OKB her yaşta ortaya çıkabilse de, genellikle OKB’nin ilk ortaya çıkma eğiliminde olduğu yaş aralığı 8 ile 12 yaşları ya da  geç ergenlik ile erken yetişkinlik yılları arasıdır.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Nedenleri

Biyolojik Faktörler

OKB’nin nedenini ya da nedenlerini hala tam olarak bilmemekle birlikte, araştırmalar, etkilenen kişilerin beyin ve genlerindeki farklılıkların bir rol oynayabileceğini düşündürmektedir.

OKB’nin beynin ön kısmı ile beynin daha derin yapıları arasındaki iletişimde sorunlar içerdiğini göstermektedir.

  • Takıntıların muhtemelen frontal loblarda Artan nörotransmitter aktivasyonundan,
  • Kompulsiyonların ise muhtemelen bazal gangliyonlarda artan nörotransmitter aktivasyonundan

Araştırmalar, bazı insanların OKB’de yer alan beyin devrelerinin serotonin seviyelerini etkileyen ilaçlar (serotonin geri alım inhibitörleri veya SRI’lar) veya bilişsel davranış terapisi (CBT) ile daha normal hale geldiğini göstermektedir.

Araştırmalar OKB’nin ailelerde görüldüğünü ve genlerin muhtemelen bozukluğun gelişiminde rol oynadığını göstermektedir. Yine de genler, bozukluğa neden olmaktan yalnızca kısmen sorumlu gibi görünmektedir. Hiç kimse OKB semptomlarıyla ilişkili genlerin aktivitesini tetikleyebilecek başka hangi faktörlerin, belki de bir hastalığın veya hatta sıradan yaşam streslerinin dahil olup olmadığını henüz bilmiyor.

Psikolojik Faktörler

Zeminde kişilik özelliği olarak çok titiz, kuralcı, kaidelere çok uyarak yaşayan , ya da ya hep ya hiç gibi düşünen kişilik özelliklerinde daha fazla görüldüğü söylenebilir ama bu şart değil. Bir insan, hayatının bir döneminden sonra da çok rahat obsesif-kompulsif belirtileri gösterebilir. Üniversite mezunlarında oranın bir miktar daha yüksek olduğu, eğitimle beraber çok sıkı ve titiz bir süreçten geçmiş insanların bunu daha çok yaşadıkları söylenebilir.

Ayrıca klinik vakalarda, fiziksel, cinsel, duygusal istismar gibi tiksindirici deneyimlerin de kalıcı anksiyete ve takıntıya neden olabildiği görülmektedir.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Teşhisi ve Tedavisi

Sadece eğitimli uzman psikolog ve psikiyatristler OKB tanısı koyabilir. OKB ile örtüşen semptomlara sahip başka ruh sağlığı bozuklukları da vardır, bu yüzden iyi ayırt edilmesi deneyim ve zaman gerektirir.

OKB için en etkili tedaviler Bilişsel Davranış Terapisi (BDT), EMDR Terapisi ve ilaç tedavisidir.

Kaynaklar

Related Articles